آمار‌ جدید سامانه بازار کتاب تا چه اندازه منطقی است؟ | آقایان کتاب‌خوان‌تر از زنان!

مهدیه قمری | شهرآرانیوز؛ داده‌کاوی رفتار مشتریان سامانه بازار کتاب در سال ۱۴۰۲ و نتایج حاصل از آن در سومین شماره «تکتا»، تصویر کتاب ایران در این هفته در حالی منتشر شد که به گفته کارشناسان با آنچه که در گزارش سال‌های گذشته منتشر شده است، اختلاف بسیاری دارد.

 قم یکه‌تاز بازار کتاب؟

بر اساس این داده‌ها، استان قم یکه‌تاز خرید از بازار کتاب است و سرانه خرید مخاطبان این استان با مجموع خرید ۱۸ استان دیگر کشور برابری می‌کند، این در این حالی است که به گفته بسیاری از کتابفروشان و مسئولان، خراسان رضوی در تمام سال‌هایی که طرح فصلی کتاب اجرا می‌شد، بعد از تهران سرآمد خرید در این طرح و رتبه دوم در کشور را به خود اختصاص داده می‌داد، نمونه این ادعا گزارشی است که افشین تحفه گر معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد خراسان رضوی بعد از اتمام طرح فصلی تابستانه در سال ۱۴۰۰ اعلام کرد، کل فروش طرح تابستانه ۱۴۰۰ نیز ۳۱ میلیارد و ۵۶۷ میلیون و ۱۴۹ هزار و ۸۲۱ ریال بوده که این رقم از فروش بیش از ۵۴ هزار جلد کتاب در طی برگزاری این طرح به دست آمد.

به گفته این مقام مسئول، ۹۷۴ کتاب‌فروشی در سراسر کشور در تابستانه ۱۴۰۰ شرکت کردند و میزان فروش این طرح در کشور ۲۷۵ میلیارد و ۴۶۶ میلیون و ۸۳۵ هزار و ۵۲۴ ریال بوده است، این در حالی است که سهم فروش خراسان رضوی از کل طرح مذکور ۱۱ درصد فروش کشور بوده، همچنین با توجه به سهم ۱۲ درصدی تعداد کتب فروخته شده، خراسان رضوی پس از تهران به عنوان پرفروش‌ترین استان کشور نه تنها از نظر مبلغ بلکه از نظر تعداد کتاب فروخته شده به شمار می رفت.

ثبت شدن کتاب در سامانه تصویر کتاب ایران به معنای عرضه شدن نیست

علی محمدپور ناشر صحت از جمله کارشناسانی است که در خبرگزاری تسنیم بخش‌هایی از این آمار را مورد بررسی قرار داده و معتقد است که مواردی از اختلاف در این گزارش وجود دارد، او درباره پاراگرافی از این آمار مبنی بر اینکه «۲۶۱۴۲۰ عنوان کتاب عرضه شده، ۲۲۴ فروشنده، ۱۷۷۹۸ ناشر دارای کتاب در بازار کتاب و فروش نزدیک به ۱۶ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۲» به این نکته اشاره کرده که اگر تمام کتاب‌های موجود در این سامانه را بشماریم، خواهیم دید که این عدد مطابقت ندارد، چرا که تنها ۱۰۲ هزار عنوان کتاب در این سامانه ثبت شده است. ثبت بودن به معنای عرضه شدن هم نیست. چرا که تعداد قابل توجهی از این کتاب‌های ثبت شده غیر فعال است و امکان خرید ندارد.

محمدپور در ادامه بیان کرد: در این گزارش ادعا شده است که بیش از ۱۷ هزار ناشر کتاب‌هایشان را عرضه کرده‌اند در حالی که این عدد تعداد ناشرانی است که مجوز گرفته‌اند و در سامانه‌ها در دسترس است و بیش از ۹۰ درصد ناشران را وقتی مرور کنید متوجه می‌شوید که هیچ کتاب فعالی در این سامانه ندارند.

 در این گزارش گفته شده است که در یک سال طلایی فعالیت این سامانه حدود ۲۴۰ هزار کتاب فروش رفته است. به گفته این ناشر کتاب، اگر به گزارش‌های سامانه‌های دیگر این حوزه مراجعه شود برای مثال دیجی کالا در سال ۹۹ بیش از ۴ میلیون جلد کتاب فروش داشته است که می‌شود با این مقایسه نتیجه عملکرد این سامانه و یک شرکت بخش خصوصی را متوجه شد.  

آیا مردان بیشتر از زنان کتاب می‌خوانند؟

در بخشی از آمار منتشر شده در سومین شماره «تکتا» تصویر کتاب ایران به این نکته اشاره شده که آقایان بیشتر از بانوان اقدام به خرید کتاب کرده‌اند.

مدیرعامل شرکت تعاونی اتحادیه ناشران خراسان رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار شهرآرانیوز در این خصوص می‌گوید: باید شاخص‌های مد نظر این آمار مورد بررسی بیشتری قرار بگیرد.

مهدی نصیری زاده بیان می‌کند: این موضوع از دیدگاه دیگری هم قابل بررسی است. برای مثال ممکن است دختران و بانوان با استفاده از کارت بانکی پدر و همسر خود کتاب خریده باشند و همین شاخصه‌ای برای خرید آقایان درنظر گرفته شده باشد.

انتقادات کارشناسان حوزه کتاب به انتشار سومین شماره تکتا این موضوع را مشخص می‌کند که سامانه بازار کتاب نتوانسته در تهیه آمار درست و منطقی موفق عمل کند، آن هم آماری که ممکن است به نحوی یکی از مولفه‌های پیش بینی و تخمین میزان سرانه مطالعه کتاب محسوب شود.

 برخی از کارشناسان نیز معتقدند اگرچه سامانه بازار کتاب با شعار تسهیل‌گری وارد شده و با تصدی‌گری سعی کرده به نوعی نبض بازار را در دست بگیرد، اما در این مسیر ناموفق عمل کرده است.