کاهش حضور در شبکه‌های اجتماعی چه تأثیری بر زندگی شما دارند؟

سوال: من مدام درباره آسیب‌های رسانه‌های اجتماعی می‌شنوم. آیا محدود کردن رسانه‌های اجتماعی سلامت من را بهبود می‌بخشد؟ چرا تَرک‌کردن عادت استفاده از این شبکه‌ها انقدر سخت است؟

پاسخ: عبارت «رسانه‌های اجتماعی» می‌تواند کنایه‌آمیز باشد. این اصطلاح به ارتباط با دیگران اشاره دارد، در حالی که به تنهایی و انزوای خود ما نیز مربوط می‌شود.

مطالعات نشان داده‌اند که وقتی بزرگسالان استفاده از رسانه‌های اجتماعی را متوقف یا محدود می‌کنند، احساس تنهایی و افسردگی آنها به سرعت بهبود می‌یابد.

در حالی که استفاده از رسانه‌های اجتماعی اغلب با سلامت روانی ضعیف مرتبط است، تعیین اینکه کدام یک ابتدا رخ می‌دهد، دشوار است. اما داده‌های موجود به ما نشان می‌دهند که برای بسیاری از افراد، موضوعاتی مانند خواب ضعیف تا خطر ADHD (اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی) به اندازه‌ای با استفاده مدام از این شبکه‌ها نگران‌کننده می‌شود که تمایل به ایجاد تغییر را به وجود می‌آورد.

دکتر «ویوک مورتی» سخنگوی اصلی دولت آمریکا در امور بهداشت عمومی که خواستار درج برچسب‌های هشداردهنده بر روی شبکه‌های اجتماعی شده، می‌گوید: تَرک شبکه‌های اجتماعی آسان نیست، اما امکان‌پذیر است. 

این در حالی است که برجسته‌ترین مهندسان این نوع محصولات در جهان از جدیدترین یافته‌های خود در حوزه شناخت اعصاب و روان برای بیشترکردن زمان حضور ما در سکوهایشان استفاده می‌کنند.

به عنوان مثال در یک مطالعه که به بررسی اسکن‌های مغزی می‌پرداخت، ۳۰ دانشجو به‌طور تصادفی برای تماشای ویدئو‌ها بر اساس توصیه‌های Douyin (یک رسانه اجتماعی چینی) انتخاب شدند. توصیه‌های شخصی‌سازی‌شده از تاریخچه حساب‌های خود شرکت‌کنندگان استفاده می‌کرد، در حالی که دیگران ویدئو‌های تصادفی توصیه‌شده را تماشا می‌کردند. محققان دریافتند که الگوریتم ویدئو‌های شخصی‌سازی‌شده، مسیر‌های پاداش مغز شرکت‌کنندگان را فعال کرده و به‌طور همزمان فعالیت نواحی مغزی که خودکنترلی را تنظیم می‌کنند، کاهش یافته است.

مطالعات بر روی اسکن مغز افراد نشان داده که تاییدشدن و دریافت لایک بر روی عکس‌ها در اینستاگرام نیز مناطق مسیر پاداش مغز را فعال می‌کند یعنی هرچه تعداد لایک‌های دریافتی بیشتر باشد، تأثیر آن نیز بیشتر است. جای تعجب نیست که محققان، حضور مداوم شما در صفحات مجازی را به شرطی‌سازی متناوب در بازی‌های قمار تشبیه کرده‌اند: تجربه به شما آموخته که دیر یا زود برنده برخورد خواهید شد، بنابراین دوباره و دوباره به آن بازمی‌گردید.

چگونه می‌توانم شبکه‌های اجتماعی را تَرک کنم؟

دکتر «ویوک مورتی» سخنگوی اصلی دولت آمریکا در امور بهداشت عمومی گفته که با دو دوستش توافقی انجام داده‌اند تا درباره استفاده از شبکه‌های اجتماعی، یکدیگر را پاسخگو نگه دارند. 

وی در ادامه افزود: من متوجه تفاوت‌های بسیار عمیقی در زندگی خود شدم و آنها نیز شرایط مشابهی راتجبره کردند. 

«ویوک مورتی» تصریح کرد: من با تَرک‌کردن شبکه‌های اجتماعی به این نتیجه رسیده‌ام که باید از سکو‌هایی استفاده کنم که برایم شادی به ارمغان می‌آورند و آنهایی که اینگونه نیستند را یا ترک کرده‌ام یا به‌طور محدود استفاده می‌کنم.

وی اضافه کرد: من کاری را شروع کردم که اکنون به همه توصیه‌اش می‌کنم؛ تظاهر به تَرک‌کردن به مدت دو هفته. من از حساب کاربری فیس‌بوک خود خارج شدم و رمز عبورم را به چیزی غیرمنطقی تغییر دادم تا ورود مجدد به آن دشوار شود. روز‌های اول کمی ناراحت‌کننده بود. من عادت داشتم که گروه‌های خاصی را بررسی کنم و معمولاً اخبار را هم از طریق شبکه‌های اجتماعی دریافت می‌کردم. 

«ویوک مورتی» ادامه داد: من چیزی به دست آوردم که پیش‌بینی نکرده بودم؛ صبحانه‌ای برای خودم درست کردم، پیام‌های دوستانه‌تری به خواهرم ارسال کردم و در کارم بهره‌وری بیشتری داشتم. من احساس بهتری داشتم. دیگر انرژی‌ام را صرف خواندن افکار افرادی نمی‌کردم که هرگز آنها را نمی‌شناختم. من این را هم متوجه شدم که به اندازه‌ای که فکر می‌کردم از طرف گروه‌هایی که برایشان وقت می‌گذاشتم، حمایت نمی‌شوم.

وی اضافه کرد: پس از دو هفته، اوضاع به قدری خوب پیش رفت که آن را به چهار هفته تمدید کردم. بعد از این مدت وقتی وارد فضای مجازی شدم، خوشحال شدم که دیدم چقدر یک ماه ندیدن پست‌ها و به‌روزرسانی‌ها بی‌اهمیت به نظر می‌رسد.

آیا رسانه‌های اجتماعی مزایایی هم دارند؟

زنگ خطر‌ها درباره مضرات رسانه‌های اجتماعی به صدا درآمده‌اند، اما در چند زمینه، می‌توان مزایایی نیز یافت. یکی از این مزایا، گروه‌های حمایتی است که می‌توانند حس مثبت و پذیرشی را ارائه دهند که ممکن است برای بسیاری از افراد در زندگی واقعی دشوار باشد.

برخی از مطالعات هم نشان داده‌اند بزرگسالانی که از رسانه‌های اجتماعی برای برقراری ارتباط با دوستان و عزیزان خود استفاده می‌کنند، نسبت به کسانی که این کار را نمی‌کنند، احساس تنهایی کمتری دارند.

به طور کلی، ما هنوز به داده‌های بیشتری برای بررسی مزایا و خطرات رسانه‌های اجتماعی نیاز داریم، به‌ویژه در مورد اینکه چه نوع افرادی بیشتر تحت تأثیر این رسانه‌ها قرار می‌گیرند و پیامد‌های ویژگی‌ها، طراحی و محتوای خاص این شبکه‌ها چیست. «ویوک مورتی» و کارشناسان دیگر از شرکت‌های مالک رسانه‌های اجتماعی خواسته‌اند که داده‌های خود را به محققان ارائه دهند تا به کشف این ناشناخته‌ها کمک کنند.

در پاسخ به این مطالبه، شرکت «متا» امسال یک برنامه آزمایشی را راه‌اندازی کرد که به برخی محققان اجازه می‌دهد به داده‌های این شرکت دسترسی پیدا کنند تا تأثیرات رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روان جوانان را مطالعه کنند. پیش‌بینی می‌شود این مطالعات در یک تا دو سال آینده به پایان برسند.

آنچه می‌خواهم بیمارانم بدانند

آیا مزایای شبکه‌های اجتماعی به اندازه کافی برای توجیه معایب آنها کافی هستند؟ 

«ویوک مورتی» می‌گوید: از خود بپرسید که رسانه‌های اجتماعی چه احساسی به شما می‌دهند. 

وی در ادامه افزود: بسیاری از افرادی که من با آنها برخورد می‌کنم می‌گویند، «من احساس خوبی دارم و سپس به رسانه‌های اجتماعی می‌روم و فیدم را چک می‌کنم و ناگهان احساس بدی پیدا می‌کنم.»

«ویوک مورتی» اضافه می‌کند: مقایسه خودتان و همتایانتان (یا خودتان و سلبریتی‌ها) اغلب غیرواقعی هستند، چون گرفتار شدن در دام یک چرخه خبری منفی می‌تواند احساس خشم یا ناامیدی را به همراه داشته باشد. همچنین ممکن است افرادی را ببینید که کار‌های سرگرم‌کننده و هیجان‌انگیزی انجام می‌دهند و احساس کنید که از آنها جا مانده‌اید.

اگر رسانه‌های اجتماعی باعث می‌شوند که احساس ناراحتی بیشتری نسبت به تأیید داشته باشید، این یک مشکل است. اگر رسانه‌های اجتماعی از خواب، تعاملات اجتماعی حضوری، زمان کارتان یا فرصت‌های یادگیری شما بکاهد، نگران‌کننده است. سعی کنید مدتی از آنها فاصله بگیرید و ببینید چه احساسی دارید.