گزارشی از اجرای نمایش تعاملی «موقعیت اضطراری» در مشهد

ریحانه موسوی | شهرآرانیوز؛ تئاتر تعاملی «آشکارساز» با نام «موقعیت اضطراری» با همت معاونت فرهنگی اجتماعی شهرداری مشهد این روز‌ها در فضای نگارخانه مؤسسه همدم اجرا می‌شود و با استقبال بی نظیر همشهریانمان روبه رو شده است. این نمایش تعاملی، نوعی بازی برای رسیدن به معنای همدلی و امیدواری است.

موضوع «موقعیت اضطراری»، ته مایه‌ای مذهبی دارد و به آموزش تجربی، فرایند‌های رفتارشناسی، خودشناسی و هستی شناسی می‌پردازد. این نمایش به صورت رایگان و تعاملی برای عموم مردم و افراد با سن بیش از سیزده سال اجرا می‌شود. در ادامه، گفت وگوی شهرآرا با یکی از کارگردان و بازیگران نمایش را می‌خوانید.

آموزش با روش تعاملی

علی ظفر، عضو گروه طراحی و کارگردانی نمایش «موقعیت اضطراری»، ایده این کار را مربوط به حدود چهارده سال پیش بیان کرد و گفت: این نمایش از آن زمان تاکنون، تغییرات زیادی داشته و اکنون به یک پختگی و تکامل رسیده است. وی افزود: ما در این اثر به دنبال آن هستیم که معارف ناب شیعی را به شکلی نوین و جدید به مخاطب، عرضه و منتقل کنیم. ما به هریک از این معارف که نگاه کردیم، دیدیم قابلیت آن را دارد که با شکل جدیدی، مناسب ذائقه جوانان و نسل امروز به آن‌ها ارائه شود.

اولین گامی که به عنوان نمونه در این راه برداشتیم، ایده اثرگذاری و داشتن راهنما برای اثرگذاری مناسب و مطلوب بود. وی با بیان اینکه اکنون بیش از ۹۶دوره از اجرای این نمایش می‌گذرد، بیان کرد: در نظرسنجی‌هایی که تاکنون از مخاطبان خود گرفته ایم، به این نتیجه رسیده ایم که نمایشمان بیشتر از ۹۵درصد اثرگذاری دارد. خوشبختانه این روش انتقال محتوا و بازخوردی که از مخاطب گرفتیم، ما را بسیار راضی و مجاب کرد که مسیر آموزش با روش تعاملی را ادامه دهیم و در این راه مصمم باشیم.

تعامل با مخاطب

ظفر ادامه داد: در این نمایش، ۲۵بازیگر با ما همکاری می‌کنند که در گذشته با آن‌ها کار نمایشی کرده ایم. آن‌ها برای این کار در دوره‌های تست ما شرکت کردند و همین فرایند را به شکل آزمایشی برای آنان اجرا کردیم. وقتی دیدیم بازخورد خوب است و آن‌ها هم برای حضور در قسمت‌های نمایشی ابراز تمایل می‌کنند، همکاری خود را آغاز کردیم. این کارگردان درباره ارتباط تماشاگران با این روش از نمایش گفت: به طور طبیعی درصدی از جامعه در برابر روش‌های نوین گارد دارند. 

شیوه‌های جامعه شناختی این گونه است که گروهی همیشه صبر می‌کنند تا گروه دیگری پیشرو شده، وارد مسیر شوند و روش جدید را انتخاب کنند که تعداد آن‌ها اندک است و شاید ۱۰درصد کل جمعیت این گونه باشند. ما این مشکل را در فرایند خود نداشتیم و شاید یک درصد از افراد یا حتی کمتر بودند که تمایل نداشتند در فرایند حضور پیدا کنند و فقط می‌خواستند تماشاگر باشند. به نظر خودمان با این روش، مشکل را حل و تعامل خوبی با مخاطب برقرار کرده ایم. ظفر افزود: نمایش «موقعیت اضطراری» در دوره‌های متوالی، از دو سال پیش شروع شده است و اکنون در حال اجرای آن هستیم و تاکنون بیش از ۸ هزارو ۵۰۰ شرکت کننده داشته ایم.

حضور تماشاگران در یک اجرای پرفورمنس

علی تهرانی، بازیگر اصلی نمایش «موقعیت اضطراری»، با بیان اینکه ما در این کار سعی کرده ایم از هنر نمایش «پرفورمنس» استفاده کنیم، گفت: در این نمایش بر روی موضوع حرکت در صحنه نمایش، تمرکز و سعی کرده ایم مخاطب را با آن نمایش درگیر کنیم که در این کار موفق بوده ایم. در صحنه آخر سعی کردیم تک به تک برخی مخاطبان را به فراخور وارد نمایش کنیم و از آن‌ها بهره بگیریم و برای کامل کردن بوم نقاشی از آن‌ها کمک بخواهیم. این کار باعث شد حس بی نظیری را از مخاطب بگیریم و آن‌ها ارتباط خوبی با بازیگران برقرار کنند. 

ما در این کار، تمام اضافات را حذف می‌کنیم و فقط محتوای اصلی را در یک مدت زمان سی ثانیه تا یک دقیقه‌ای به مخاطب منتقل می‌کنیم. او در این مدت تمام توجهش به نمایش است و هرآنچه لازم داریم، به صورت نمادین با فرم و حرکت به او منتقل می‌کنیم که مخاطب بسیار راحت این موضوع را درک می‌کند. حتی اگر مخاطب در آن لحظه نتواند محتوا را کامل بفهمد، به دلیل اینکه زمان آن بسیار کوتاه است، راحت می‌تواند بعد از برنامه به نماد‌ها و آنچه دیده است، کاملا فکر و برداشت خود را از آن تکمیل کند.

هوش و خلاقیت بازیگران و تماشاگران

وی افزود: در این نمایش، بازیگران از قبل تمرین کرده بودند. برای این اجرا نیز دو هفته تمرین کردیم. به دلیل تکرار چندین باره این کار، بازیگران بسیار همدل شدند. ما این فضا را فراهم کردیم تا افرادی که انرژی لازم را برای انجام این فرایند در خود نمی‌بینند، بتوانند تماشاگر باشند و آن را نگاه کنند.

این اتفاق نیز برای ما پیش آمده است و ما در این صحنه‌ها نمایشی داریم که باب دل تماشاگر است. تهرانی که در اجرای نمایش‌های میدانی جشنواره هنر‌های شهری در نوروز نیز حضور داشته است، بیان کرد: هر نوع اجرای با تمرین برای بازیگر، راحت خواهد شد. نمایش‌های تعاملی به دلیل اینکه زنده است، انتظار می‌رود که بازیگر هوش و خلاقیت فراوان داشته باشد تا بتواند در لحظه آن را مدیریت کند.

وی در پایان گفت: ما صفر تا صد این نمایش را پرفورمنس اجرا نمی‌کنیم؛ زیرا ذات آن به گونه‌ای است که باید دراختیار خود بازیگر باشد. بازیگران به سلیقه خود و همچنین به فراخور شرایط و با خلاقیت، برخی قسمت‌ها را بداهه اجرا می‌کنند که این کار برای خود آن‌ها نیز جذابیت دارد.

چشمان باز با دست‌های بالا، چشمان بسته با دست‌های پایین

قبل از ورود تماشاگران به سالن نمایش «موقعیت اضطراری»، کارت‌هایی که قوانین اولیه روی آن نوشته شده است، به تماشاگران داده می‌شود و آن‌ها براساس ثبت نام در سایت نمایش، وارد سالن می‌شوند. تماشاگران به صورت دو ضلع مثلث به صورت خانم‌ها و آقایان در مقابل هم می‌نشینند. صحنه تاریک نمایش با نورپردازی لیزری، فضای منحصربه فرد و خیره کننده‌ای را ایجاد می‌کند.

پس از روشن شدن صحنه، چند بازیگر سیاه پوش با چشمانی بسته در تلاش هستند مسیر خود را پیدا کنند. افرادی با لباس‌های قرمز و یک نفر با لباس سفید در نشان دادن راه به آن‌ها تلاش می‌کنند. صحنه دوباره تاریک می‌شود و پس از خروج بازیگران، قوانین را کارگردانان نمایش برای تماشاگران بازخوانی می‌کنند و توضیحات لازم را به آن‌ها می‌دهند. پس از آن، فضای بانوان و آقایان از طریق پرده‌ای از یکدیگر جدا و بازی تماشاگران آغاز می‌شود. 

تماشاگران با چشم بند‌هایی که به آن‌ها داده می‌شود، باید روی چشم‌های خود را بپوشانند، سپس در تاریکی برای خود یار و همراهی پیدا و درکنار او ادامه فرایند را طی کنند. آن‌ها پس از آنکه دو نفر دست یکدیگر را گرفتند، به دنبال پیدا کردن روپوش، دستکش و قلم مو می‌گردند. پس از پیدا کردن آن‌ها که به تعداد همه تماشاگران روی صندلی‌ها موجود است، باید بوم نقاشی را بیابند و با کمک راهنمایان، طرح خود را بر روی بوم اجرا کنند. 

سپس یک صندلی پیدا کنند و بر روی آن بنشینند تا فرایند برای همه به پایان برسد و دستور برداشتن چشم بند‌ها داده شود. از ابتدا تا انتهای این فرایند، هریک از افراد که نیاز به کمک داشتند، با بالا بردن دست خود می‌توانند از راهنمایان کمک بخواهند. پس از آن راهنمایان چشم بند او را برمی دارند تا آن فرد به راحتی بتواند لوازم یادشده را پیدا کند و به سمت بوم رفته، اثر خود را روی آن بگذارد.

وقتی کار به پایان می‌رسد، تماشاگران دوباره سر جای خود می‌نشینند و کارگردانان نمایش، توضیحاتی می‌دهند که همه را متحیر می‌کند؛ کسی که دست خود را برای کمک بالا بیاورد، راهنما چشم بند او را برمی دارد و به راه سعادت خواهد رفت و با چشمانی باز مسیر را طی خواهد کرد. اما کسی که از راهنمایان کمک نخواهد و خود به تنهایی مسیر را طی کند، به سمت هلاکت خواهد رفت و اثر خود را روی این بوم خلق خواهد کرد.

درسی که تماشاگران از این نمایش می‌گیرند، این است که ما انسان‌ها در مسیر زندگی خود نیز بدین گونه هستیم؛ یعنی افرادی که از آفریدگار عالم هستی، فرستادگان او، متخصصان و راهنمایان خبره در هر زمینه کمک بگیرند، در راه خود موفق خواهند شد و به سعادت خواهند رسید. اما کسانی که به تنهایی و با چشمانی بسته و بدون اطلاعات بخواهند مسیر خود را طی کنند، به موفقیت چندانی نخواهند رسید.

در بخش آخر نیز تماشاگران به دعوت بازیگر نقش اول نمایش، درکنار سایر بازیگران قرار می‌گیرند و یک اثر هنری روی بوم خلق می‌کنند که دربرگیرنده کلمه «ظهور» است. این تابلو‌ها پس از پایان اجرا، به نفع دختران «مؤسسه همدم» به فروش خواهد رسید.